3. Corona/Covid-19 en Oekraïne

Corona/Covid-19

Algemeen

We moeten rekening houden met de onzekere tijden die voor ons liggen. Het coronavirus lijkt nu onder controle, maar het is niet te voorspellen hoe dit het najaar zal zijn. Op dit moment lopen de besmettingen langzaam weer op. Het uitgangspunt van de langetermijnstrategie voor corona is de samenleving zo open en veilig als mogelijk houden. Om dit te kunnen doen heeft het kabinet een basisparaatheid voor vaccineren, monitoren, testen en traceren. Ook wordt een juridisch instrumentarium voorbereid om maatregelen, zoals afstand houden, te kunnen treffen als dat nodig is.

Het Rijk legt een nadrukkelijke rol weg voor verschillende sectoren, maatschappelijke doelgroepen en de samenleving zelf. Preventief kunnen we al veel doen met elkaar. We zien in diverse sectoren dat plannen worden opgesteld over hoe zij omgaan mocht het coronavirus beginnen aan een opmars. Als we toch weer maatregelen moeten treffen die leiden tot extra kosten, dan vindt er overleg plaats over compensatie van die kosten tussen het Rijk en de gemeenten.

Effecten en compensatie coronacrisis

a. Stimuleringsmaatregelen vanuit het college en overige effecten door landelijke maatregelen
Corona heeft de economie en de samenleving geraakt. Veel organisaties hebben beperkt bezoekers gehad terwijl die vaak nodig zijn om draaiende te blijven. Het college heeft aanvullend op de maatregelen vanuit het Rijk door corona stimuleringsmaatregelen moeten nemen om de gevolgen te verzachten (in de tabel hieronder soort A). In onderstaande tabel zijn de financiële maatregelen die we hebben genomen om inwoners, ondernemers en instellingen te ondersteunen. Hierover bent u door het college in het tussentijdse corona-actualiteiten overzicht geïnformeerd. We ondersteunen de culturele en creatieve sector met een extra sociaal steunpakket voor de jaren 2022 – 2026. In hoofdstuk 4 lichten we deze maatregelen verder toe.

Naast de stimuleringsmaatregelen door het college zijn er effecten die direct gerelateerd kunnen worden aan de landelijke maatregelen vanwege de coronacrisis en de anderhalvemeter samenleving (in de tabel hieronder soort B).

Onderstaande tabellen zijn in tegenstelling tot de tabellen in overige hoofdstukken in hele euro's.

Van deze maatregelen is € 1.144.900 bij de Najaarsrapportage verwerkt.

b. Compensatie corona vanuit het Rijk
Het Rijk heeft aan de gemeente extra gelden gegeven om de kosten van corona te compenseren. Het gaat om eenmalige bedragen.

Het kabinet heeft in de mei- en septembercirulaire compensatie verstrekt via het gemeentefonds voor een bijdrage in het exploitatietekort van SW-bedrijven en handhaving op de quarantainemaatregelen (totaal € 34.255). Al eerder was er compensatie verstrekt in de decembercirculaire 2021 voor re-integratie, bijzondere bijstand en het gemeentelijke schuldenbeleid (€ 392.070). In hoofdstuk 5 (onder algemene dekkingsmiddelen), vindt u in de tabel per onderwerp en programma de compensatie die Purmerend heeft ontvangen vanuit het gemeentefonds. Voor Purmerend bedraagt de (voorlopige) compensatie voor 2022 € 426.325.

Aanvullend is er voor de sportsector in Purmerend een verzoek om extra steun ingediend bij het Rijk (de Rijksregeling SPUK IJZ) om de huren van het Leeghwaterbad, sportaccommodaties, sportzalen, sportparken en horecapachten van 2021 (€ 346.249) kwijt te schelden. Ook ligt er een aanvraag voor het sociaal steunpakket bij de provincie voor een bijdrage vanuit het Provinciaal noodfonds. Hiervoor is nog geen toezegging ontvangen.

Van deze compensatie is € 380.504 bij de Najaarsrapportage verwerkt.

In totaliteit wordt aan hogere kosten en lagere inkomsten in de begroting een nadeel van € 1,14 miljoen verwacht. Dit bedrag kan niet geheel worden opgevangen vanuit de compensatie vanuit het Rijk en de Provincie. Deze is namelijk € 0,77 miljoen. Deze mutaties lopen via de algemene reserve. Overigens vindt er nog compensatie plaats vanuit het gemeentefonds voor 2021 inzake de afrekening inkomstenderving en de gemaakte meerkosten bij de Wmo en jeugdwet.

Ontwikkelingen Oekraïne

Inleiding

Door de oorlog in Oekraïne zijn veel mensen het land ontvlucht. Een deel van hen is ook in Nederland terecht gekomen. Wij leveren als gemeente onze bijdrage in de landelijke opgave van de opvang van deze vluchtelingen. De eerste vluchtelingen vanuit Oekraïne zijn begin maart 2022 opgevangen. Vanuit Purmerend is hard gewerkt om deze opvang in korte tijd mogelijk te maken. Dit is niet alleen van de grond gekomen door inzet van ambtenaren, maar samen met tal van maatschappelijke partners, inwoners en bedrijven. Naast de opvang in diverse gemeentelijke opvanglocaties hebben vele gastgezinnen onderdak geboden.

Het Rijk heeft toegezegd dat het deze kosten vergoedt. Bij aanvang was er echter nog geen financiële regeling. De gemeenteraad heeft bij de Kadernota 2023 daarom besloten dat, deze kosten voorlopig opgevangen zullen worden uit de algemene reserve (€ 8.000.000). Dit in afwachting van een financiële regeling door het Rijk. De inzet van de algemene reserve is later teruggedraaid. Het Rijk vergoedt de gemeentelijke kosten voor de opvang van vluchtelingen voor zowel de gemeentelijke als particuliere opvang op basis van een specifieke uitkering (SPUK).

Situatie Purmerend
De eerste vluchtelingen vanuit Oekraïne zijn begin maart 2022 opgevangen. In de loop der maanden hebben we stapsgewijs de capaciteit opgebouwd. In onderstaande tabel is een overzicht van het aantal opgenomen.

Financieel beeld
In onderstaande tabel zijn de kosten en compensatie voor de opvang in 2022 weergegeven. De inkomsten bestaan uit een bijdrage vanuit het Rijk via een speciale uitkering (SPUK) bestaande uit een normbedrag van € 100 (vanaf 15 oktober € 83) per dag per gerealiseerde opvangplek en de kosten voor de transitie van een opvanglocatie.

Toelichting op de tabel
a. De inkomsten bestaan uit een bijdrage vanuit het Rijk via een SPUK. Deze bijdrage geldt zowel voor de transitie van de locaties en voor de vergoeding (waaronder de uitvoeringskosten) voor verstrekking aan de ontheemde uit de Oekraïne. Purmerend ontvangt ter bekostiging van de kosten voor de verstrekking aan de ontheemden uit de Oekraïne een normbedrag van minimaal € 100 (vanaf 15 oktober € 83) per dag per gerealiseerde opvangplek. Uit dit normbedrag moeten zowel de verstrekkingen als de uitvoeringskosten worden betaald.

b1. De transitiekosten voor het realiseren en geschikt maken van een opvanglocatie worden op aanvraag en op voorhand beoordeeld. Deze kosten voor transitie, verbouwing en realisatie van gebouwen worden op basis van werkelijke kosten vergoed.

b2. De kosten die vallen onder het normbedrag zijn:

• Uitvoeren opvang w.o. huurkosten;

• Catering op locatie;

• Materiële uitgaven: energie, schoonmaak, beveiliging, administratiekosten, inventaris in de opvang en overige (gebruikers-)exploitatiekosten;

• Overige uitgaven: tolken inclusief communicatiemiddelen, eenmalige verstrekkingen, bankkosten, uitvoeringskosten ambtelijk apparaat;

• Verstrekkingen zoals beschreven in artikel 10 van de Regeling opvang ontheemden uit Oekraïne: leefgeld, voedsel, educatieve en receratieve activiteiten, WA-verzekering en buitengewone kosten.

Oekraïne-opvang vraagt veel inzet
De opvang van vluchtelingen uit Oekraïne heeft veel inzet gevraagd van de ambtelijke organisatie. Niet alleen voor het maken van de opvanglocaties, maar ook voor het uitvoeren van de (financiële en juridische) regelingen rondom deze vluchtelingen. Daarnaast is er ambtelijke inzet nodig geweest voor het faciliteren van de vluchtelingen in de particuliere opvanglocaties.

Naast het kernteam Oekraïne dat opvanglocaties gereed maakte, moesten ook de leefgeldregelingen, zorgvragen en het verzorgen van onderwijs en bijbehorend vervoer worden uitgevoerd. Bij burgerzaken, communicatie, projecten en vele andere afdelingen is extra inzet nodig gebleken om de opvang goed te kunnen organiseren. Om het ambtelijke apparaat niet teveel te belasten, hebben we mensen ingehuurd, zoals locatiemanagers. En niet te vergeten hebben maatschappelijke partners, inwoners en bedrijfsleven mee geholpen om de opvang mogelijk te maken.

De kosten die de organisatie heeft moeten maken voor het opvangen van de vluchtelingen uit Oekraïne vallen onder het normbedrag. In totaliteit schatten we in dat hiervoor een budget van € 1.458.160 afdoende zou moeten zijn.

Daarnaast zijn er nog andere tijdelijke regelingen, die hieronder worden toegelicht.

Leerlingenvervoer
Voor een deel van de Oekraïense kinderen die in onze gemeente gehuisvest worden is ook vervoer nodig. Het Rijk heeft een tegemoetkomen overgemaakt van € 50.167 voor de periode maart-juli 2022 (septembercirculaire 2022). Op basis van de huidige populatie, de tot op heden aangevraagde vergoeding leerlingenvervoer, zien wij nog geen stijging voor 2022.

Compensatie voor zorg aan vluchtelingen
Oekraïense vluchtelingen hebben recht op sociale en medische voorzieningen zoals maatschappelijke ondersteuning en jeugdzorg. Ook hebben ze recht op het basistakenpakket jeugdgezondheidszorg en ondersteuning bij zwangerschap. Maar een klein deel van de vluchtelingen doet ook daadwerkelijk een beroep op de gemeente voor deze voorzieningen. Het kabinet heeft besloten om gemeenten voor deze voorzieningen te compenseren voor het jaar 2022. De huidige raming op basis van 75.000 vluchtelingen is € 30,7 miljoen. Ook hier wordt met een normbedrag gewerkt. We verwachten dat het Rijk nog dit jaar (uiterlijk decembercirculaire) de compensatie uitkeert.

Onderwijshuisvesting
De gemeente is verantwoordelijk voor voldoende en adequate onderwijshuisvesting. Deze vergoeding vindt plaats via een specifieke uitkering, waarbij de gemeenten achteraf gecompenseerd worden voor gerealiseerde kosten. Gemeenten wordt gevraagd de kosten voor te schieten en achteraf op basis van de werkelijke kosten compensatie te krijgen. Daaronder vallen kosten voor inrichting van de lokalen, huur van gymzalen en sportvelden en het plaatsen van noodlokalen.

Het is lastig om een inschatting van de gevolgen voor 2023 te maken. Daarvoor zijn er te veel wijzigingen in regelingen, taakstellingen voor gemeenten en in de mogelijkheden die de Oekraïense vluchtelingen zelf krijgen om een bestaan op te bouwen buiten de opvanglocaties en regelingen die er zijn. Hoewel de oorlog nog gaande is en de verwachting dat vluchtelingen op korte termijn terug te keren, blijft het onduidelijk hoe 2023 zal gaan verlopen.

Blijvende onzekerheid
Niemand weet wat de verdere gevolgen zijn van de oorlog in Oekraïne. Wel is het zo dat de spelregels vanuit het Rijk voortdurend worden aangepast aan de omstandigheden. De stelregel daarbij is dat gemeenten er niet op achteruit mogen gaan.

Aanvullend heeft de oorlog in Oekraïne ook andere indirecte effecten, zoals meer vraag naar zorg binnen de gemeente, onderwijsachterstanden, merkbare effecten op de prijs van energie, gas en benzine en de stijgende prijzen van andere grondstoffen. De gevolgen daarvan voor de begroting en de noodzaak tot bijstellingen zijn nog moeilijk in te schatten.